Endometriyozis (çukulata hastalığı – çukulata kisti)
Endometriyozis, normalde rahim içerisinde bulunan dokuya benzer bir dokunun, rahim dışarısında bir yerde de gelişmesi durumudur. Rahim yani uterus içindeki dokuya “endometriyum”, bu dokunun rahim dışarısında yerleşmesine ise “endometriyozis – çukulata hastalığı” adı verilir. Endometriyozis en sık yumurtalıklar, tüpler, bağırsaklar ve uterusun dış yüzeylerinin üzerine yerleşir.
Endometriyozisi olan bazı kadınlarda hiç semptom görülmez ya da çok az semptom görülürken, bazı kadınlarda ise ağrı ya da gebe kalmakta güçlük gibi şiddetli belirtiler görülebilir. Endometriyozisi kökünden geçirecek (iyileştirecek) bir tedavi olmamakla birlikte, hastaların belirtilerini hafifletmek için kullandığımız birçok tedavi seçeneği mevcuttur. En iyi tedavi, her bir hastanın durumuna göre belirlenir.
Endometriyozisin nedeni bilinmemektedir. En yaygın teori, adet kanının bir kısmının endometriyum dokusundan bir kısımla birlikte geriye akarak, tüplerden geçip pelvise yani karın içine yayılmasıdır. Bu doku, karın içerisindeki diğer organların üzerine yapışarak oralarda büyür. Buna benzer birçok başka teori de ileri sürülmüşse de, endometriyozisin kesin nedeni ispatlanamamıştır.
Endometriyozisin belirtileri: Bazı kadınlarda hiçbir belirti olmaz. En sık semptom, özellikle adet dönemlerinde belirgin olan karın ağrısıdır. Endometriyozise bağlı karın ağrısı, adet kanamasından hemen önce ya da kanama esnasında olabilir, zaman geçtikçe bu ağrı şiddetlenebilir. Cinsel ilişki esnasında ya da sonrasında, bağırsak hareketleri esnasında ya da idrar yaparken de ağrı şiddetlenebilir.
Endometriyozis hastaları bazen çocuk sahibi olmakta güçlük yaşayabilir. Bu, endometriyozis dokusunun skar dokusu oluşturarak, yumurtalıklara ya da tüplere zarar vermesine bağlı ortaya çıkabileceği gibi, skar ya da yapışıklık olmadan da çocuk sahibi olmada güçlük yaşanabilir. Ancak endometriyozisi olan bir kadın hamile kaldığında, bu durum gebeliğe bir zarar vermez. Hatta endometriyozis semptomları gebelik sonrasında iyileşir.
Endometriyoma (çukulata kisti), endometriyozisi olan kadınlarda zaman zaman gelişebilen yumurtalık kistlerine denir. Bu kistler sıklıkla erimiş çukulatayı andıran eskimiş kanla doludur, patladıklarında içinden sıvı çukulataya benzer bir akıntı gelir. Bu nedenle endometriomalara çukulata kisti de denir. Endometriomalar, pelvik ultrason esnasında ya da muayenede saptanabilir.
Endometriyozis tanısı herşeyden önce şüphelenmekle başlar. Hekiminiz, klinik bulgularınıza, pelvik ağrılarınıza ya da adet sancınızın yoğun olmasına dayanarak endometriyozisten şüphelenir. Ancak endometriyozisin kesin tanısı sadece ameliyatla konur. Ameliyat esnasında odakların gözle görülmesi ve patolojik olarak doğrulanmasıyla konur.
Endometriyozis, ameliyatta saptanan bulgulara göre, hafif, orta şiddetli ya da şiddetli olarak sınıflandırılır. Ancak, hafif hastalığı olanların belirtileri şiddetli olabileceği gibi, cerrahide ağır hastalık saptananların belirtileri de çok hafif olabilir.
Tedavide, bazı durumlarda, endometriyozis şüphesi olduğunda başlangıç olarak bir nonsteroid antiinflamatuvar ağrı kesici ilaç ya da bir doğum kontrol hapı başlanabilir.
Nonsteroidal antiinflamatuvar ilaçlar, ağrı kesiciler grubundadır, endometriyozise bağlı ağrının giderilmesinde kullanılır. Bu grup ilaçlar, ağrıdan sorumlu olan temel kimyasal madde olan prostaglangin salınımını inhibe ederek etki gösterir. Bu ilaçlar endometriyozisin gelişimini durdurmaz ya da oluşumunu önlemez. Dezavantajları ise her zaman ağrıyı geçirmeyebilmesidir. Doğum kontrol hapları da kanamayı azalttıkları için ağrıyı azaltırlar. Progesteronlu RİA (ilaçlı spiral) da bu ağrıyı azaltabilir.
Çok ağır durumlarda, hastanın ilaçla geçici olarak menopoza sokulması uygulanır, zira menopozda adet kanaması olmaz ve endometriyozis de geriler. Bu ilaç kesildikten sonra hastanın adetleri geri döner. GnRh agonistleri denen ilaçlarla gerçekleştirilen bu geçici menopoz durumu, menopoza bağlı kemik erimesi, ateş basması gibi yan etkilerle ilgili endişelerden dolayı en çok 6 ay ya da çok ağır durumlarda 1 yıl uygulanır.
En iyi tedavi her bir hastaya göre gelecekteki çocuk sahibi olma isteği ve semptomların durumu dikkate alınarak bireysel olarak belirlenmelidir.
Tedaviye rağmen üç – altı ay içinde ağrılar gerilemezse, ya da bazı hastalarda doğrudan ameliyat seçeneği düşünülebilir. Çok çok şiddetli ağrısı olanlarda, her türlü ilaç tedavisine rağmen ağrısı geçmeyen ve günlük hayatını etkileyenlerde, pelvik bölgede kitlesi olan ve büyüyenlerde, gebe kalmada her türlü tedaviye rağmen başarı elde edilemeyenlerde cerrahi en iyi tedavi seçeneği olabilir. Cerrahide tanı ve tedavi amaçlı en sık olarak laparoskopi denilen kapalı ameliyat uygulanır. Laparoskopide, endometriomalar çıkartılabilir, çünkü endometriomalar ilaçla gerilemez.
Belirli bir yaştan sonra menopoz çağı yakınsa, çok şiddetli semptomlar varsa, gebelik isteği yoksa ve hasta kalıcı bir çözüm arayışındaysa, bazen rahim ve yumurtalıklar alınabilir.
Endometriyozisi olan infertil hastalarda, izlenebilecek birçok yol vardır. En iyi tedavi seçeneği, hastanın yaşı, infertiliteye neden olan başka faktörlerin varlığı ve hastalığın şiddetine göre belirlenir. Tedavi seçenekleri arasında fertilite tedavisi, aşılama, endometriyozis odaklarının çıkarılması için cerrahi uygulanması ve tüp bebek yöntemi vardır. Hangi hastaya ameliyat gerekebileceği, kime tüp bebek önerileceği, hastanın hekim tarafından detaylıca incelenmesi ve muayene edilmesine göre belirlenir.