Aşılama tedavisi (İntrauterin inseminasyon – IUI)
Aşılama, yıkanma işlemine tabi tutulmuş, konsantre hareketli spermlerin rahim içerisine doğrudan verilmesi şeklindeki bir kısırlık tedavisidir.
Aşılama kimlere yapılır?
Aşılama, tüpleri var olan ve açık olan kadınlarda bir çok farklı nedene bağlı kısırlığın tedavisinde uygulanabilir. Sıklıkla, tüp bebek tedavisine geçmeden önce bir ara basamak olarak kullanılır. Aşılama uygulanabilecek bazı durumlara örnekler şu şekildedir: Ejekülatuvar disfonksiyon (boşalma bozukluğu) (buna cinsel işlev bozukluğu ve iktidarsızlık da dahildir), Şiddetli vaginismus (kadın olan eşin ilişkiye girememesi durumu), Servikal faktör infertilitesi, Erkek faktör infertilitesi, Açıklanamayan infertilite, Evre I ya da II endometriyozis..
Bu yöntemde spermler doğrudan serviksi (rahim ağzını) geçerek rahim içerisine verildiğinden, servikste spermlere karşı antikorların bulunduğu servikal faktör infertilitesi gibi durumlarda oldukça işe yarar. Ovülasyon indüksiyonu uygulanan kadınlarda, tek başına ovülasyon indüksiyonu ya da zamanlanmış ilişki uygulananlara göre aşılama ile gebelik şansı daha yüksektir.
Kimlere aşılama uygulanmaz?
Aktif servikal, uterin ya da pelvik enfeksiyonu olan kadınlarda aşılama kontrendikedir.
Aşılama tedavisinin sonuçları
Aşılama sonrası kümülatif gebelik oranı genelde %5-20 arasında değişir; bildirilen gebelik oranları birçok faktörden etkilenmektedir. Daha uzun infertilite süresi, kadın yaşının 40 yaştan büyük olması ya da şiddetli erkek faktör varlığında gebelik oranları daha düşüktür. Ovülasyon indüksiyonu artı aşılama tedavisiyle çoğul gebelik şansı da %10 – 40 oranında artmaktadır.
Ovülasyonun belirlenmesi ve aşılama zamanının belirlenmesi
Doğal siklusta uygulanan girişimler: Bu yöntem, ejekülatuvar disfonksiyon, vaginismus ya da servikal faktörü olan hastalar için bir seçenektir. Doğal siklusta aşılama yapmak için ovülasyonun mutlaka takip edilmesi ve doğrulanması gerekir. Yumurtlamanın tespit edilmesi için, ultrasonla yumurta takibi, LH seviyesi ölçümlerine dayanana yumurtlama takip kitleri gibi birçok yöntem vardır.
Kontrollü ovaryen hiperstimülasyon: Açıklanamayan infertilitesi olup seksüel disfonksiyonu olmayan çiftlerde genellikle kontrollü ovaryen hiperstimülasyon uygulanır. Standart ilk basamak tedavi klomifen sitrattır, başarı elde edilemez ve yumurta üretilemezse bir sonraki basamak olarak gonadotropin iğneleriyle yumurtlama sağlanmaya çalışılır.
Aşılama için sperm hazırlama
Sperm toplama işlemi için en uygun zaman, iki ya da üç günlük bir cinsel perhiz sonrası sabah saatleridir. Ejakülat, enfeksiyon riskinin önlenmesi için steril bir kap içerisine alınır. Kayganlaştırıcılar sperm için öldürücü olduğundan kullanılması önerilmez.
Sperm hazırlama: Spermlerin, prostaglandinden zengin prostat sekresyonları ya da seminal sıvıdan ayrıştırılması için, yıkama işlemine tabi tutulması gerekir. Zira doğrudan rahim içerisine verilen ayrıştırılmamış ejakülat, kramplara, hatta nadiren anafilaksiye bile yol açabilir. Ayrıca, yıkama işlemi ejakülat içindeki hareketli ve normal morfolojideki spermlerin yoğunluğunu artırır.
Normal spermiyogram nasıl olmalıdır?
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO – World Health Organization) göre, normal bir sperm analizi sonuçları şu şekilde olmalıdır:
- Hacim — ortalama 3,7 mL
- Sperm konsantrasyonu — ortalama 73 milyon spermatozoa/mL
- Toplam sperm sayısı — ejakülat başına ortalama 255 milyon spermatozoa
- Morfoloji — ortalama %15 normal formlar
- Canlılık — ortalama %79 canlı
- İleri hareketlilik — ortalama %55
- Toplam (ileri, ileri olmayan) hareketlilik — ortalama % 61.
Her ne kadar Dünya Sağlık Örgütü tarafından normal sperm parametreleri olarak bu değerler kabul edilmişse de, gebelik oluşturabilme oranları değişiklik gösterebilmekte ve herhangi bir sperm değeri için “çocuğu olur” ya da “çocuğu olmaz” şeklinde açıklama yapılamaz.
Aşılama kateterlerinin farklı cinsleri bulunabilse de, esnek ya da sert kateterle başarı şansı eşittir. Birçok farklı kateter türü vardır. Bazı kateterler düz, bazıları ise eğimli olabilir, bazılarının içinde rahim içerisine geçişi kolaylaştıran bir kılavuz tel bulunur. Her durumda kateter çok ince olduğundan, genelde hasta aşılama işlemini hissetmez ve ağrı duymaz.
Aşılama işlemi nasıl yapılır?
Bu işlem için gerekli malzemeler, hazırlanmış sperm solüsyonu, spekulum (muayene aleti), insülin enjektörü, inseminasyon kateteridir. Hastaya antibiyotik profilaksisi uygulanması gereksizdir. Rahim ağzı tendürdiyotla temizlenmez çünkü tendürdiyot spermler için toksiktir.
Sperm solüsyonu aşılama işlemine dek vücut ısısında saklanmalıdır (spermler soğukta ya da oda ısısında ölür). Hasta jinekolojik pozisyonda masaya alınır. Muayene aleti takıldıktan sonra, hazırlanan sperm örneği, enjektöre çekilerek kateter aracılığıyla rahim içerisine verilir. Bazen katater yerleştirilemediğinde rahim ağzının bir aletle tutularak çekilmesi gerekebilir. Hastanın aşılamadan sonra 10 dakika kadar sırtüstü pozisyonda yatması istenir. Aşılama sonrası normal gündelik aktivitelere dönülebilir. İşlem sonrasında, rahim ağzının genişlemesine bağlı olarak sulu bir akıntı ya da ıslaklık hissi duyulması normaldir, bu spermlerin dışarı geldiği anlamına gelmez. Ağrı, kramp ya da rahatsızlık hissi olursa parasetamol kullanılabilir.